Wprowadzenie

Migracja jest tak stara jak ludzkość. Niezależnie od motywów politycznych, wojennych, łączenia rodzin, edukacyjnych i zdrowotnych, pojawia się nowa masowa migracja - pochodna zmian klimatycznych. Może się ona okazać największym wyzwaniem nadchodzących dekad. Potwierdza to raport Banku Światowego i UNHCR z 2018 roku: „klimat, degradacja środowiska i katastrofy naturalne w coraz większym stopniu wchodzą w interakcję z determinantami ruchów uchodźczych”. Skala fali uchodźców w 2015 roku i jej wpływ na społeczeństwa przyjmujące pokazuje wagę rozwoju mechanizmów społecznych i polityk nastawionych na rozwój pokojowej i efektywnej współegzystencji ludności autochtonicznej i napływowej.

Kraje UE różnią się postrzeganiem migracji, tradycjami migracyjnymi, rozmiarem, strukturą, zakorzenieniem i historią imigracji. Stąd postrzeganie imigrantów przez większość społeczeństw może być znacząco różne. Ponadto w politykach migracyjnych i praktykach integracji poszczególnych krajów członkowskich występują znaczące różnice.

Tymczasem starzejąca się Europa, obniżająca swoją aktywność na rynku pracy potrzebuje migrantów w wieku produkcyjnym, którzy będą w  stanie całkowicie się zintegrować i stać aktywnymi obywatelami przyjmującego kraju. W 2018 roku niemal jeden na pięciu (19%) obywateli EU miał 65 lat lub więcej. Udział osób w wieku od 80 roku życia ma się podwoić do 2100 roku, osiągając 14,6% całej populacji. Odpowiedzią na te wyzwania może być integracja imigrantów.

Integracja imigrantów na rynkach pracy krajów przyjmujących była wielokrotnie poruszana w krajach UE i na poziomie Unii. Specjaliści zajmujący się integracją migrantów zwracają uwagę na konieczność dostosowania środowiska pracy do funkcjonowania w warunkach różnorodności. Różnorodność okazuje się dużym wyzwaniem, zwłaszcza gdy imigranci przybywają z odległych kulturowo obszarów, a osoby współpracujące z nimi  – pracownicy socjalni, nauczyciele, pracodawcy, inni pracownicy – nie są odpowiednio przygotowani do pracy w wielokulturowym środowisku.

Praca taka wymaga uwzględnienia specyfiki społecznej, kulturowej i językowej ekspresji migrantów. Z punktu widzenia edukacji (tak dzieci, jak i dorosłych), kluczowe jest połączenie tej specyfiki z wymogami stawianymi w ramach lokalnego systemu edukacyjnego.

Zgodnie z rekomendacjami OECD wsparcie dla imigrantów powinno zostać zapewnione w spersonalizowany, dostępny sposób bezpośrednio po przybyciu, biorąc pod uwagę lokalne uwarunkowania społeczno-ekonomiczne i długofalowy proces integracji, w szczególności w przypadku imigrantów o niskich kwalifikacjach. Należy zadbać o ich potrzeby zdrowotne i psychologiczne oraz zaangażowanie w życie społeczne. Ponadto powinien zostać udrożniony dostęp do rynku pracy oraz możliwość uznawania kwalifikacji i doświadczeń przybyszów.

W obszarach integracji (edukacji, opieki zdrowotnej, prawa, mieszkalnictwa, relacji, języka, partycypacji w życiu politycznym, dyskryminacji) rynek pracy odgrywa kluczową rolę, jako że dochód jest podstawą do niezależnego funkcjonowania jednostek. Ponadto zapewnia inne korzyści, takie jak kontakty społeczne, naukę języka, wiedzę o społeczeństwie, ekonomii i kulturze – praca jest jednym z najbardziej skutecznych narzędzi integracji.

Czynniki utrudniające zdobycie zatrudnienia to:

• Nierówność praw – status uchodźcy nie zezwala na zatrudnienie
• Brak kontaktów lub wspierającego środowiska i – w konsekwencji – brak informacji o możliwościach zatrudnienia
• Brak dokumentów poświadczających wykształcenie i doświadczenie
• Różne kompetencje kulturowe
• Brak wiedzy, umiejętności i doświadczeń zgodnych z oczekiwaniami rynku pracy
• PTSD, traumy, rozbite rodziny
• Dyskryminacja, odrzucenie przez większość społeczeństwa przyjmującego
• Dostępność mieszkań i usług socjalnych

Z czynników tych dwa są szczególnie ważne – po pierwsze znajomość języka, a po drugie – orientacja społeczna. Przyjrzymy się im bardziej szczegółowo. Bez znajomości języka w kraju przyjmującym skuteczna integracja jest mało prawdopodobna, a nawet podstawowa komunikacja i uczestniczenie w życiu wpsólnoty są ograniczone. Orientacja społeczna, tu rozumiana jako kompetencje społeczne i obywatelskie, jest wiedzą daną autochtonom, ale obcą tym, którzy mają inne zaplecze kulturowe, religijne, społeczne, polityczne, prawne czy ekonomiczne.

Większość społeczeństwa ma do odegrania nieodzowną rolę w integracji, więc warto przyjrzeć się tym dwóm kompetencjom z ogólnego punktu widzenia. Zaufanie, otwartość i wrażliwość są łatwiejsze do wypracowania w relacji z obcymi, którzy – choćby w pewnym stopniu –  znają, rozumieją i starają się posługiwać językiem większości oraz są otwarci na naukę, przyjmowanie i wdrażanie nowych społecznych i kulturowych wzorców. Dlatego rozwój tych dwóch podstawowych kompetencji jest kluczowym czynnikiem w redukowaniu dystansu społecznego.

 

Projekt DiverPass (Erasmus+), prowadzony przez zespoły z Francji, Polski, Węgier i Włoch ma wzmocnić ofertę edukacyjną kierowaną do imigrantów poprzez rozwój umiejętności identyfikacji kompetencji, adaptacji do zróżnicowanych warunków nauczania i indywidualnych potrzeb oraz walidacji kompetencji nabywanych w uczeniu nieformalnym i pozaformalnym.